Nadawanie własnych programów radiowych stało się jednym z priorytetów Solidarności Walczącej od momentu jej powstania. Pojawiliśmy się w eterze już w czerwcu 1982 r., jako pierwsza w historii podziemna rozgłośnia na Dolnym Śląsku. Od tego momentu raz albo kilka razy w tygodniu emitowaliśmy nasze audycje aż do roku 1989. Mimo starań SB (z wykorzystaniem kosztownego sprzętu) nie wpadła przez te lata ani jedna osoba, a straciliśmy zaledwie kilka nadajników.
Początek dała ekipa Romualda Lazarowicza. We wrześniu 1982 r. pracę kontynuowała ekipa Krzysztofa Tenerowicza, potem Wojciecha Bartoszka i Wiesława Cupały, a od 1984/85 r. grupa Jana Krusińskiego, która zajmowała się radiem już do samego końca. Ta ostatnia posługiwała się zmienioną nazwą i odmiennym sygnałem wywoławczym. Nagrała i wyemitowała przez te lata najwięcej audycji.
00:01 Speaker 3
Dziękuje za oglądanie.
00:15 Speaker 1
Tu radio Solidarności Walczącej.
00:18 Speaker 1
Drodzy słuchacze programu trzeciego.
00:21 Speaker 1
Witamy Was i przepraszamy za zakłócenie Waszej ulubionej audycji.
00:25 Speaker 1
Niestety, radio nasze działa w warunkach trudnych i niebezpiecznych
00:28 Speaker 1
i nie może jeszcze nadawać na wolnych częstotliwościach radiowych.
00:33 Speaker 1
Prosimy o wyrozumiałość.
00:35 Speaker 3
Wywiedź, wórom zęby krat, serwikaj, danut, oł, ambat.
00:45 Speaker 3
Na módl, roną, roną, roną.
00:52 Speaker 2
Dzisiejszą audycję w całości poświęcamy wydarzeniom, które miały miejsce 30 lat temu na Węgrzech.
00:59 Speaker 2
Rzeczywisty ich przebieg jest szczególnie przemilczany bądź zafałszowany w oficjalnych publikacjach.
01:04 Speaker 2
Przybliżając te fakty naszym słuchaczom, chcielibyśmy jednocześnie oddać hołd tysiącom poległych,
01:11 Speaker 2
zwłaszcza iż bezpośrednią przyczyną wybuchu były równoległe wydarzenia w Polsce.
01:16 Speaker 1
Tu radio Solidarności Walczącej.
01:19 Speaker 1
Słuchasz radia Solidarności Walczącej.
01:22 Speaker 1
Jak do tego doszło?
01:24 Speaker 1
Od końca lat 40. nasilał się na Węgrzech terror tamtejszej bezpieki,
01:28 Speaker 1
która stała się instytucją kontrolującą wszelkie przejawy życia.
01:32 Speaker 1
Aresztowano, sądzono i mordowano tysiące niewinnych ludzi.
01:36 Speaker 1
Jednocześnie stale obniżał się poziom życia mas pracujących.
01:39 Speaker 1
Chcąc wytłumaczyć te fakty niezadowolonemu społeczeństwu,
01:42 Speaker 1
wymyślono wzorem Stalina spiski w przemyśle i sferach rządzących.
01:46 Speaker 1
Organizowano pokazowe procesy rzekomych zdrajców,
01:49 Speaker 1
m.in. Laszlo Rajka, skazanego na śmierć w 1949 roku.
01:55 Speaker 1
Wydawało się, że rok 1953 przeniesie przełom.
01:59 Speaker 1
Cztery miesiące po śmierci Stalina, Matiasz Rakoszi,
02:02 Speaker 1
ówczesny pierwszy sekretarz Partii Komunistycznej,
02:04 Speaker 1
został wezwany do Moskwy i skarcony za swą antyludową politykę.
02:08 Speaker 1
Z polecenia władców Kremla ukrócił nieco terror bezpieki,
02:12 Speaker 1
imianował premierem Imre Nogia, któremu udało się przeprowadzić część programu liberalizacji.
02:18 Speaker 1
W 1955 roku Kreml zadysponował odstąpienie od łagodnego kursu.
02:23 Speaker 1
Nogii został zdymisjonowany i wyrzucony z partii.
02:27 Speaker 1
Następny zwrot dokonał się, gdy Chruszczow przeprowadził na XX zjeździe KPZR krytykę Stalina.
02:33 Speaker 1
Znienawidzony Rakoszi musiał odejść,
02:35 Speaker 1
lecz jego miejsce zajął równie zatwardziały stalinowiec Ernegero.
02:39 Speaker 2
Jednakże na Węgrzech zapoczątkowany został ruch, którego już nic nie mogło powstrzymać.
02:45 Speaker 2
Latami wzbierająca nienawiść całego narodu do jego dręczycieli parła do wybuchu.
03:25 Speaker 1
We wtorek, 23 października 1956 roku, studenci budapesztańscy zwołali pod pomnikiem generała Józefa Bema manifestację Solidarności z przemianami demokratycznymi w Polsce.
03:37 Speaker 1
Dziesiątki tysięcy ludzi przeszły ulicami miasta domagając się demokratyzacji życia, powrotu Imre Nodzia do władzy, a nawet wycofania wojsk sowieckich.
03:45 Speaker 1
Zanim wszyscy rozeszli się do domów, Ernego w przemówieniu radiowym ostro skrytykował demonstrantów za nacjonalizm i antyradzieckość.
03:53 Speaker 1
Była to przysłowiowa kropla, która przepełniła miarę cierpliwości.
03:57 Speaker 1
Manifestanci przewrócili i pocięli palnikami olbrzymi pomnik Stalina.
04:02 Speaker 1
Specjalne oddziały węgierskiej bezpieki rozlokowane na dachach otworzyły ogień do bezbronnego tłumu.
04:08 Speaker 1
Na ulicach znajdowało się wiele policji i wojska.
04:11 Speaker 1
Część dała się bez oporu rozbroić, część przyłączyła się do demonstrantów.
04:16 Speaker 1
Zaczęła się regularna strzelanina.
04:18 Speaker 1
Wieczorem wtargnęły do Budapesztu sowieckie czołgi, których pojawienie się tylko nasiliło
04:23 Speaker 1
Wielu czołgów sowieckich zostało zabitych.
04:25 Speaker 1
25 października pod parlamentem zebrał się tłum domagając się wystąpienia Imre Nodzia.
04:31 Speaker 1
Oddziały bezpieki otworzyły bez ostrzeżenia ogień.
04:34 Speaker 1
Padło przeszło 300 zabitych.
04:36 Speaker 1
Masakra ustała dopiero, gdy kilka czołgów sowieckich stanęło w obronie ludzi.
04:41 Speaker 2
Erne Gero musiał ustąpić. Premierem został długo oczekiwany Imre Noggi.
04:48 Speaker 2
Zmieniono nazwę partii, a nowym pierwszym sekretarzem został Janusz Kadar.
04:53 Speaker 2
Zapowiedziano reformy. Wojska sowieckie stopniowo opuszczały Budapeszt.
04:58 Speaker 2
Prowadzono pertraktacje na temat całkowitego ich wycofania z kraju.
05:03 Speaker 2
Powstawały nowe partie polityczne. Reaktywowały się wcześniej zdelegalizowane.
05:08 Speaker 2
Wydawało się, że życie wróci do normy, gdy zaczęły dochodzić informacje, że na Węgry wkraczają nowe oddziały interwencyjne.
05:17 Speaker 2
Ambasador sowiecki Juri Andropow jednak zdementował te pogłoski.
05:22 Speaker 2
1 listopada o godzinie 16 rząd węgierski wystąpił z Układu Warszawskiego i proklamował neutralność.
05:31 Speaker 2
Andropow zapewnił, że oddziały sowieckie opuszczą Węgry.
05:35 Speaker 2
Rokowania trwały nadal.
05:38 Speaker 1
3 listopada wieczorem zniknął dziś kadar. W nocy aresztowano wojskową delegację węgierską z ministrem obrony Palem Maleterem, która prowadziła pretraktacje z Sowietami.
05:48 Speaker 1
Dochodziła 3 nad ranem 4 listopada 1956 roku, gdy nadeszła śmierć na Gąsienicach.
05:54 Speaker 1
Sowieckie czołgi typu Józef Stalin.
06:08 Speaker 1
Okazało się, że na tyłach Rosjan zbiegły Janusz Kadar utworzył nowy rząd, który poprosił o tzw. bratnią pomoc w tłumieniu kontrrewolucji.
06:38 Speaker 1
Poprzez huk artylerii, warkot broni pancernej i gwizd odrzutowców przedzierały się jeszcze ostatnie radiowe protesty i apele rządu Nodzia.
06:57 Speaker 1
Odczytano również w kilku językach krótkie przejmujące orędzie pisarzy i intelektualistów węgierskich do narodów świata, zakończone trzykrotnym pomóżcie, pomóżcie, pomóżcie.
07:33 Speaker 2
Naród węgierski podjął nierówną walkę. Powstańcy uzbrojeni tylko w broń palną, granaty i butelki z benzyną mieli przeciwko sobie czołgi, artylerię, lotnictwo.
07:45 Speaker 2
Sowieckie jednostki pancerne pustoszyły całe kwartały ulic. Liczba zabitych szła w tysiące. Rannych nie można było odtransportowywać do szpitali, ponieważ uniemożliwiała to sowiecka artyleria i patrolujące czołgi.
08:01 Speaker 1
Koszar Kiliana broniła Gwardia Narodowa. Ci się nie poddali.
08:05 Speaker 1
Po wściekłych atakach pancernych koszary zbombardowano z powietrza.
08:09 Speaker 1
Mimo to trzymały się aż do 7 listopada.
08:12 Speaker 1
Sowieci znaleźli w nich tylko zabitych i ciężko rannych.
08:16 Speaker 1
Najdłużej walki trwały w robotniczej dzielnicy na wyspie Czepel.
08:20 Speaker 1
Znajdujące się tam zakłady produkowały broń powstańcom.
08:23 Speaker 1
Zostały one wraz z dzielnicami mieszkaniowymi niemal zrównane z ziemią.
08:27 Speaker 1
Ostatni zorganizowany opór ustał około 11 listopada.
08:31 Speaker 1
Dziękuje za uwagę.
09:01 Speaker 1
Dziękuje za uwagę.
09:18 Speaker 2
Tu Radio Solidarności Walczącej.
09:21 Speaker 2
Słuchasz Radia Solidarności Walczącej.
09:24 Speaker 1
Większość członków rządu Imre Nodzia i on sam schronili się w ambasadzie jugosłowiańskiej.
09:30 Speaker 1
Sowieci zagwarantowali im bezpieczne opuszczenie Węgier, a następnie aresztowali w drodze na lotnisko.
09:36 Speaker 1
Po długich przygotowaniach 6 lutego 1958 roku postawiano legalny rząd węgierski przed sądem
09:42 Speaker 1
pod absurdalnym zarzutem zorganizowania faszystowskiego spisku w celu przywrócenia kapitalizmu.
09:48 Speaker 1
Żaden z oskarżonych nie przyznał się do winy, wszyscy zachowali się przed tą parodią sądu godnie.
09:54 Speaker 1
Jorzef Szilagi odpowiedział na pytanie prokuratora, że jedynym zdrajcą w tym kraju jest Janusz Kadar.
10:01 Speaker 1
Został skazany w osobnym procesie na śmierć.
10:04 Speaker 1
Wcześniej został zamordowany w celi minister stanu Genza Losonczy.
10:09 Speaker 1
15 czerwca 1958 roku zapadł wyrok.
10:12 Speaker 1
Tak zwany Trybunał Narodowy skazał premiera Imre Nodzia, ministra obrony Pala Maletera, dziennikarza Miklosza Gimesza na karę śmierci.
10:22 Speaker 1
Szefa Policji Budapesztańskiej Szandora Kowalewskiego.
10:24 Speaker 1
Wielu z oskarżonych nie prosił o łaskę. Wyroki wykonano.
10:37 Speaker 2
W 1963 roku Sándor Kopacz został zwolniony na mocy amnestii.
10:42 Speaker 2
Przez kilka lat prześladowany przez policję i zwalniany z pracy wyemigrował na zachód, gdzie opublikował wstrząsającą relację o powstaniu.
10:51 Speaker 2
Książka ta nosi tytuł Węgry 1956. 13 dni nadziei.
10:58 Speaker 2
Na niej właśnie częściowo oparliśmy tekst dzisiejszej audycji.
11:03 Speaker 1
Tu radio Solidarności Walczącej. Do usłyszenia.